گیاه پنج انگشت و خواص شگفت انگیز آن برای زنان

پنج انگشت (پنج انگشتی) به انگلیسی Vitex agnus-castus یا Chaste tree چیست.

گیاه پنج انگشت چیست؟

گیاه پنج انگشت یا فلفل بَری یا گیاه زنان، با نام علمی Vitex agnus-castus L. از خانواده شاه پسند (Verbenaceae)، درختچه ای زیبا به ارتفاع 2 متر (گاهی بلندتر) و چند ساله است. برگ ها متقابل با دمبرگ بلند و گل ها به صورت گل آذین سنبله به رنگ آبی مایل به بنفش هستند. میوه ها به صورت شفت و درون سخت می باشد. علت نام گذاری این گیاه به پنج انگشت، برگ های پنجه ای و پنج تایی آن می باشد. در یونان به آن چِست (Chaste) به معنای طاهر و پاک گفته و در گذشته راهبان در معابد خود از بذر این گیاه به دلیل تضعیف قوای جنسی و از بین بردن شهوت در مرد ها استفاده می کردند.
این گیاه در آسیای مرکزی می‌روید و محل رویش آن در کشور ما در نواحی مختلف البرز، تهران، کرج، خراسان، خرمشهر، کازرون، بعضی نقاط جنوب نزدیک به خلیج فارس، بندرعباس و ... می باشد. اندام دارویی گیاه پنج انگشت، میوه رسیده و خشک شده آن است.

 ترکیبات شیمیایی گیاه پنج انگشت

- فلاونوییدها (ویتکسین vitexin، ایزوویتکسین isovitexin، کاستیسین casticin و...)
- آلکالوییدها (ویتیسین viticine)
- ایریدوئید گلیکوزید ها (آگنورید agnoside و آکوبین aucubin)
- اسانس (لیمونن limonene، پینن pinene، سینئول cineole، سابینن sabinene و ...)
- دی ترپن ها (ویتکسی لاکتون Vitexilactone، ویتکس لاکتامVitexlactam)
- اسید های چرب (اولئیک اسید oleic acid، لینولنیک اسید linolenic acid، پالمتیک اسید palmitic acid و ...)

خواص گیاه پنج انگشت

از خواص گیاه پنج انگشت برای زنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کمک به درمان اختلالات دوران قاعدگی با گیاه پنج انگشت

مواد مؤثره پنج انگشت با تأثیر روی هیپوفیز موجب تحریک هورمون های گونادوتروپ شده و ترشح پرولاکتین را کاهش می دهد. این اثر منجر به تحریک هورمون های گونادوتروپ FSH و LH می شود که در درمان اختلالات قاعدگی مفید است. بررسی مطالعات بالینی حاکی از آن است مصرف روزانه 20 میلی گرم  عصاره میوه ی پنج انگشت در بهبود بی نظمی های سیکل قاعدگی از قبیل فقدان عادت ماهیانه یا آمنوره ، خونریزی شدید طی قاعدگی یا منوراژی ، دفعات کم قاعدگی یا الیگومنوره و همچنین دفعات زیاد قاعدگی یا پلی منوره موثر است.

تاثیر گیاه پنج انگشت در درمان علائم یائسگی

عصاره این گیاه با دارا بودن اثرات دوپامینرژیک می تواند باعث بهبود اختلالات فیزیکی دوران یائسگی مانند گر گرفتگی و همچنین اختلالات روحی و بی نظمی های خواب در  این دوران گردد. بررسی نتایج کارآزمایی های بالینی متعدد اثر بخشی مصرف روزانه ی 20 تا40 میلی گرم عصاره ی میوه ی گیاه را در برطرف ساختن علائم یائسگی تایید کرده است.

کمک به بهبود علائم سندرم پیش از قاعدگی با گیاه پنج انگشت

مطالعات نوین نشان داده اند که میوه گیاه پنج انگشت و به ویژه دی ترپن های آن سطح خونی پرولاکتین را از طریق اثر روی گیرنده های دوپامین (DA-2) کاهش می دهد. عصاره گیاه پنج انگشت همچنین به طور مفیدی اختلال فاز لوتئینی که موجب کوتاه شدن دوره سیکل قاعدگی شده و به علت ناکافی بـودن ترشح پروژسترون به وجود می آید، را برطرف می سازد. هایپرپرولاکتینمی و اختلال فاز لوتئینی هر دو از علل بروز سندرم پیش از قاعدگی PMS و درد سینه دوره ای به حساب می آیند. در مطالعات بالینی متعدد، نشان داده شده است که مصرف فرآورده های حاوی عصاره میوه گیاه پنج انگشت مانند فمودین، علائم سندرم پیش از قاعدگی به خصوص التهاب و درد سینه را برطرف می سازد.

تاثیر عصاره گیاه پنج انگشت در درمان ناباروری

مطالعات بالینی بر روی زنان مبتلا به پیری زودرس تخمدان نشان داده است، مصرف عصاره ی گیاه به مدت 4 ماه با کاهش سطح هورمون های استروییدی و اثر گذاری بر مسیرهای دوپامینرژیک، سبب افزایش قدرت باروری در زنان می گردد. ترکیبات گیاه و بالاخص لینولئیک اسید قادر به کاهش سطح استروژن و آندروژن می باشد. این ترکیب با اتصال به گیرنده های آلفا و بتا استروژنی روی تعادل هورمونی استروژن- پروژسترون و فرآیند تخمک گذاری طبیعی اثر گذار است.

خواص گیاه پنج انگشت در طب سنتی

در طب سنتی از این گیاه به عنوان ضد نفخ، تسکین هیستری، درمان اختلالات گوارشی، القای قاعدگی، مدر (ادرار آور) و  کمک به افزایش میل جنسی در زنان استفاده می‌شود.

عوارض جانبی گیاه پنج انگشت

از عوارض جانبی مصرف گیاه پنج انگشت می‌توان به مشکلات گوارشی، تهوع، کهیر، بثورات پوستی، سردرد، خشکی دهان، خستگی، آکنه، افزایش خونریزی قاعدگی، مشکلات خواب و افزایش وزن اشاره کرد.

تداخلات دارویی گیاه پنج انگشت

مصرف همزمان عصاره پنج انگشت با آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های دوپامین و قرص‌های ضدبارداری و فرآورده‌های حاوی استروژن، توصیه نمی‌شود. 

هشدار های مصرف گیاه پنج انگشت

- گیاه پنج انگشت تا پیش از اولین قاعدگی نباید مصرف شود. 

- استفاده از گیاه پنج انگشت در خانم هایی که از هر گونه قرص ضد بارداری استفاده میکنند، مجاز نیست. 

- مصرف عصاره گیاه پنج انگشت، در افراد با سابقه‌ی حساسیت به این گیاه و یا ترکیبات آن، کودکان زیر 1 سال، بانوان باردار و یا شیرده توصیه نمی‌شود.

سخن پایانی

گیاه پنج انگشت به عنوان یک مکمل گیاهی محبوب در تقویت باروری، تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی و کاهش اختلالات دوران یائسگی نقش موثری را ایفا می‌کند.